V Forum Malarstwa Polskiego – Orelec 2006 – KAZIMIERZ GELLETA
Wyd./Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, Toruń 2007/
Człowiek wobec natury rzeczy
Na początku było Słowo,
A Słowo było u Boga.
I Bogiem było Słowo.
Ono było na początku u Boga.
Wszystko przez Nie się stało,
a bez Niego nic się nie stało,
co się stało.
Ewangelia św. Jana
Na początku więc było Słowo. Później były rzeczy. Jeszcze później pojawił się człowiek. Jego protoplasta w postaci Homo erectus, który postawę wyprostowaną przyjmował zazwyczaj na krótko, a mieszkał, jak sądzą antropolodzy, około 1,5 mln lat temu w Afryce i na Jawie, używał już narzędzi, a więc rzeczy o utylitarnym dlań znaczeniu.
Rzeczy tedy, jako wyodrębnione materialne części przyrody pozostające w stanie pierwotnym, wyprzedzały człowieka. Kamień, muszla, patyk, zeschły liść, bursztyn czy lodowa tafla, były to „rzeczy same w sobie”, by użyć tu określenia Immanuela Kanta. Zastrzec trzeba jednak, że dla królewieckiego filozofa noumeny, czyli rzeczy istniejące niezależnie od ludzkiej świadomości posiadały atrybut absolutnej niepoznawalności, a my rozumiemy je tu jako fenomeny, czyli te, które poznaniu jak najbardziej podlegają. By jednak mogły poznaniu podlegać, musi zaistnieć poznający podmiot – człowiek. Do czasu jego pojawienia się w świecie – wszystkie rzeczy w stanie pierwotnym, zgodnie z ich naturą były samoistnie dobre (stworzone przez Boga – „I widział Bóg, że były dobre” K. Rodz. 1,10; 1,12; 1,18; 1,21; 1,25). Językiem współczesnej nauki dziś usprawiedliwilibyśmy ich samoistne dobro celem ewolucji.
Kiedy z przyrody wyłonił się człowiek i zerwał w Edenie owoc z drzewa poznania (co symbolizuje narodzenie się ewolucyjnej świadomości) zakwestionował on samoistne dobro rzeczy, przypisane jej z natury przez Boga. Od tego momentu bowiem już nie Bóg, a człowiek dzięki swoim przyrodzonym władzom poznania („Oto człowiek stał się taki jak My: zna dobro i zło” K.Rodz. 3,22) jął określać naturę rzeczy.
Zatem poprzez poznanie rzeczy człowiek nawiązuje z rzeczą określoną relację. Zaś w relacji tej nadaje rzeczy określoną wartość lub wyznacza rzeczy taką funkcję, która wartość tę ma osiągnąć. Kamień staje się młotkiem rozbijającym skorupę orzecha by spożyć jego wnętrze, albo też głowę rywala, który mógłby konkurować do jego zjedzenia. Człowiek wyrywa zatem rzeczy ze stanu pierwotnego i przetwarza w mniej lub bardziej złożonym procesie w rzeczy stanu wtórnego. Kamień przekształca więc np. w młotek, patyk we włócznię, muszla w naczynie, liść w odzienie itp.
Z biegiem czasu i cywilizacyjno-kulturowym rozwojem człowiek przetwarza rzeczy w coraz bardziej złożony i wyrafinowany sposób. Tworzy w procesie skomplikowanych przekształceń i przetworzeń takie przedmioty, jak: lodówka, komputer, wielofunkcyjny telefon komórkowy, podwodna łódź o napędzie atomowym czy rakieta międzyplanetarna.
***
Natura rzeczy – od kamienia sprzed milionów lat po współczesny ciekły kryształ – ulegała więc za sprawą człowieka rozlicznym i niekiedy przedziwnym transformacjom. W swej historii człowiek rozwinął nawet zdolność urzeczowienia samego siebie. Arystoteles w swej klasycznej definicji niewolnika, określał człowieka tego stanu, jako „narzędzie mówiące”. Narzędzie, a więc rzecz – tak jak dziś potraktowalibyśmy radio, magnetofon, czy komputer. Z tym poglądem autora Etyki Nikomachejskiej przychodzi nam współcześnie zapoznawać się z niejakim zakłopotaniem, wszak był Stagiryta genialnym myślicielem i moralizatorem. Ale przecież działo się tak nie tylko czasach starożytnych. Czyż XX stulecie skąpiło nam takiego urzeczowienia człowieka? Skrajnymi jego przykładami były: hitlerowskie urzeczowienie w sięgającym granic absurdu przetworzeniu człowieka na mydło; marksistowskie realne zredukowanie człowieka do środków i narzędzi pracy w procesie produkcji, czy też i kapitalistyczne „urzeczowienie” jednostki w formę towaru – jak wyartykułował to w swoim czasie Erich Fromm w koncepcji alienacji, w której człowiek nie tylko sprzedaje wyprodukowane przez siebie towary, ale sam traktuje siebie jak towar i prostytuuje się.
Koncepcja natury rzeczy ewoluuje i permanentnie się zmienia wraz ze zmianami, którym podlega sam człowiek. W relacji człowiek – rzecz zachodzi przetwórcza zmienność natury rzeczy, ale też rzeczy zmieniają samego człowieka. Jedne mogą go czynić aktywnym i kreatywnym, inne – pasywnym i destruktywnym. Zatem dla jednego człowieka samochód będzie środkiem transportu umożliwiającym podróżowanie i wyzwalającym jego pasje zwiedzania świata, a co za tym idzie poznawania innych kultur i być może budowania pomostów między tymi kulturami ze wzajemną inspiracją rozwoju. Dla drugiego zaś stanie się jedynie środkiem ułatwiającym przemieszczanie się, bądź obiektem świadczącym o jego sile, władzy, prestiżu i jako taki będzie czynnikiem wyzwalającym raczej skłonność do lenistwa, zazdrości, zawiści, próżności lub pychy.
Jedne rzeczy mogą czynić człowieka lepszym, inne gorszym. Fortepian czy pistolet? Buty bądź czołg? Pokarm lub ubranie? Odpowiedź nie jest bynajmniej oczywista. Ale również te same przedmioty mogą czynić człowieka lepszym lub gorszym. Na przykład nóż – może posłużyć do podziału bochna chleba i podtrzymania życia, ale może też otworzyć żyły i posłużyć do zadania sobie lub innym śmierci. Komputer – dla jednej osoby będzie narzędziem pracy i trampoliną jego rozwoju, dla drugiej stanie się ucieczką od rzeczywistości w świat wirtualnej ułudy wiodącej do uzależnienia.
***
Generalnie wszakże od zarania ludzkości człowiek mniema, iż rzeczy służyć mają zaspokajaniu jego rozmaitych potrzeb. Dobiera sobie rzeczy w taki sposób albo tak je przetwarza w rzeczy nowe, aby dzięki nim określony stan braku, który stanowi warunek jego egzystencji lub rozwoju, został uzupełniony, czyli określona potrzeba została zaspokojona.
Wśród ogółu potrzeb człowieka istnieją potrzeby powszechne, tj. elementarne, które to muszą być zaspakajane przez całe życie, a ich pula jest jednakowa dla wszystkich osobników – jeśli chce żyć i się rozwijać. Potrzeba tlenu do oddychania, wody do ugaszenia pragnienia i podtrzymywania procesów wegetatywnych ustroju, pokarmu koniecznego do wzrostu i energetycznego zasilania organizmu – to przykładowe potrzeby tej grupy. Deprywacja którejkolwiek z tych potrzeb rodzi silny stan repulsywnego napięcia odczuwanego jako utrata poczucia bezpieczeństwa, rodząca niepokój bądź lęk.
Potrzeby zaś niepowszechne, a więc osobniczo zmienne, to potrzeby społeczne i kulturowe. Są to potrzeby zindywidualizowane i nietrwałe – nie ma konieczności zaspokajania ich przez wszystkich osobników gatunku, a także konieczności zaspokajania ich w ciągu całego jednostkowego życia. Dlatego w obrębie tych grup potrzeb ludzie różnią się między sobą i to niejednokrotnie w radykalny sposób. Jeden do szczęścia potrzebuje władzy, rywalizacji, wspaniałej willi, pięknego mebla czy modnego ubioru, drugiemu zaś wystarczy zgrzebne odzienie, kurna chata, piękno przyrody, przyjaźń lub służba bliźniemu.
Ludzie zatem potrzebują rzeczy, by zaspokajać swoje potrzeby. Czasem do oddychania potrzebny jest tylko tlen, a czasem jednak także respirator. Czasem do ugaszenia pragnienia potrzebne jest tylko bijące źródło, innym razem potrzebna jest filiżanka. Czasem dla zaspokojenia głodu wystarczy tylko chleb, a czasem potrzebny zdaje się być także kawior.
Tak oto jawi się natura rzeczy. Czasem jest trwała i niezmienna, zasadnicza i poważna, innym razem -zwiewna i ulotna, błaha czy też krotochwilna.
***
Człowiek zatem, jak można sądzić, mniej lub bardziej świadomie, szuka w rzeczy naturze w sensie psychologicznym swoistego reduktora lęku. Lęku egzystencjalnego, z którego rzeczy mają go wyzwolić. Zabiega zatem o różne rzeczy, by te wprowadziły go w stan błogostanu lub bodaj przyniosły mu spokój, za którym tęskni. Zdobywa je, przetwarza, gromadzi. Dziś gromadzi przede wszystkim rzecz, którą współczesna kultura szczególnie fetyszyzuje – pieniądz. Rzecz, jak się wydaje uniwersalną, którą można wymienić na każdą dowolną inną. Ale czy na pewno dającą upragniony spokój? Człowiek posiadający ma także wiele do stracenia. To może napędzać niepokój utraty rzeczy. Niepokój ten sprawia, że rzeczy przejmują panowanie nad człowiekiem. Zwrócił na to uwagę m.in. Mahatma Gandhi. Powiadał: „Jeśli człowiek boi się stracić przedmioty, które posiada, oznacza to, że nie on posiada te przedmioty, lecz że one posiadają jego.” Pierwsza zaś szlachetna prawda Buddy głosiła: „Przedmiot, do którego jesteś przywiązany, jest źródłem wzruszeń, kiedy go zdobywasz; napełnia cię lekiem, gdy grozi ci jego utrata; wreszcie staje się powodem nieszczęścia, gdy go tracisz.”
Gdzie tedy jest stan rzeczy właściwy dla ich natury? Kiedy rzecz znajduje dla siebie stosowną pozycję? Kiedy człowiek wyznacza dla niej odpowiednią rolę? Stawiamy pytania. Pytanie jest z reguły oznaką niepokoju. Niepokoju choćby tylko poznawczego, ale przecież jakże często stoi za nim niepokój egzystencjalny. Taki, który może być kreatywny i twórczy, bądź pasywny i zgubny. Rzeczy otaczają nas, jedne zdobywamy, inne przetwarzamy, kreujemy zupełnie nowe, wymieniamy się nimi między sobą, wieloma się dzielimy, niektórymi obdarowujemy tylko wybranych, a są może i takie, które pragnęlibyśmy zachować tylko dla siebie.
Jaką jest dla mnie natura rzeczy?
Pewien skromny kolekcjoner podróżował po świecie w poszukiwaniu oryginalnych i pełnych tajemniczej urody pereł. Po wielu latach posiadał już całkiem pokaźny ich zbiór, który był jego dumą i nieskrywanym szczęściem. Kiedy jednak pewnego razu podczas kolejnej podróży natrafił na szczególnie piękny i cenny okaz, oczy jego zapłonęły radością i nieodpartym pragnieniem zdobycia go. Sprzedał całą swoją kolekcję i cały swój dobytek, by stać się posiadaczem upragnionej perły.
Przyodziany ubogo, z torbą u biodra, która skrywała wymarzony okaz, promieniejący szczęściem szedł jakimś bezdrożem. W trakcie wędrówki spotkał smutnego i załamanego człowieka, który rozgoryczony latami poszukiwań i pogoni za nieodnalezionym szczęściem, postanowił ze sobą skończyć. Widząc szczęście, malujące się na twarzy napotkanego kolekcjonera, zapytał go:
– Widzę wędrowcze w tobie człowieka szczęśliwego. Wyjaw mi proszę tajemnicę swego szczęścia.
-Cóż, właśnie zdobyłem najwspanialszą perłę świata i gości ona w mojej torbie.
– Widzisz, ja całe życie poszukiwałem takiej rzeczy, która mogłaby mnie uszczęśliwić, ale choć zdobyłem ich wiele, żadna z nich nie dała mi oczekiwanego szczęścia. Ty taką rzecz zdobyłeś. Jest nią owa perła. Gdybym ja miał taką perłę jak ty, zapewne też byłbym szczęśliwym, a moje życie nabrałoby sensu. Gdybyś tak dał mi to, co dla ciebie jest najcenniejsze, wówczas i ja doświadczyłbym szczęścia takiego jak ty.
Kolekcjoner uśmiechnął się pogodnie, po czym wydobył z torby perłę i wręczył ją nieszczęśnikowi. Ten zaskoczony, nie posiadając się jednak z radości, ujął ją w dłonie i zaczął rozkoszować się jej urokiem.
Kiedy Ziemia kolejny raz zatoczyła okrąg wokół Słońca, niedoszły samobójca dogonił kroczącego powoli darczyńcę i zawołał doń z wyrzutem:
-Człowieku! Oszukałeś mnie, ty wcale nie dałeś mi najcenniejszej rzeczy, która posiadasz!
-Jak to? Przecież to skromne odzienie, które widzisz i pusta torba jest wszystkim, co posiadam.
-Nie! Daj mi proszę to, co wczoraj pozwoliło ci bez wahania otworzyć twoją torbę i dać mi tę drogocenną perłę. F
Polish Journal of Applied Psychology
2015, vol. 13 (3), 41–52
Tomasz Gosztyła, Kazimierz Gelleta
University of Rzeszów
Marital quality and religiousness of couples parenting children with autism
Abstract:
A number of research projects have shown that both religiousness and quality of the marital relationship are important resources that can be used by parents rearing children diagnosed with autism. Our article brings up the link between religiousness of parents who have children with autism and the quality of their marriage. Fifty-three married couples (106 persons) living in Poland and bringing up children diagnosed as having autism were surveyed. Results obtained indicate that there is a relationship between parents’ religiousness (personal religiousness) and their marriage quality. These results can help family thera- pists, social workers and priests supporting couples parenting children with autism.
Keywords:
religiousness, marriage, parenthood, autism
Streszczenie:
Szereg badań pokazuje, że zarówno religijność, jak i jakość relacji małżeńskiej to ważne zasoby, którymi dysponują rodzice wychowujący dzieci z autyzmem. Tekst podejmuje problem związku między religijnością rodziców dzieci z autyzmem, a jakością ich małżeństwa. Badaniami objęto 53 małżeństwa (106 osób) z dzieckiem z diagnozą autyzmu, zamieszkujące na terenie Polski. Uzyskane wyniki wskazują na związek między szczególnym typem religijności rodziców – religijnością personalną, a jakością ich małżeństwa. Rezultaty mogą być przydatne dla terapeutów rodzinnych, pracowników socjalnych oraz duszpasterzy, wspierających rodziców dzieci z autyzmem.
Słowa kluczowe:
religijność, małżeństwo, rodzicielstwo, autyzm
Tomasz Gosztyła, Kazimierz Gelleta, Department of Psychology, Faculty of Pedagogy, University of Rzeszów, Ks. J. Jałowego 24, 35‒959 Rzeszów, Poland; tomgosz@ur.edu.pl; gelter@wp.pl
Introduction
Currently about 1% of children are diagnosed with autism (Baxter et al., 2015). Thus, many families have to meet such a challenge like caring for a child suffering from this disability. Autism involves deficiencies in the following functional areas of the child: verbal and non- verbal communication, imagination and social relations as well as existence of fixed behav- iour patterns (Zimmerman, 2008). Additionally, the child can have problems with sleeping, eating as well as sensory integration disorder, attention deficit hyperactivity disorder and both aggressive and self-aggressive behaviours (Maskey et al., 2013). Raising a child with autism involves serious stress that the child’s parents must wrestle with (Altiere & von Kluge, 2009; Andreica-Săndică et al., 2011; Harper et al, 2013). And this stress is more intense than in the case of families who bring up healthy children or ones suffering from other disorders (Dąbrowska & Pisula, 2010; Bitsika, Sharpley & Bell, 2013; Shobana & Saravanan, 2014). Chronic, permanent stress can cause a parent to fall into depressive and anxiety disorders (Shtayermman, 2013; Bitsika, Sharpley & Bell, 2013), can result in exhaustion or destroying their powers (Seymour et al., 2013), lead to health problems (Benjak, Mavrinac & Simetin, 2009) or even to marital breakdown (Hartley et al., 2010).
Except for intense pressure, being a parent of a child suffering from such a serious dis- order breeds a question about the sense of such an experience. In their search for an answer, striving for acceptance and wrestling with stress interpretations offered by culture and in par- ticular by religion may be helpful (Siller et al., 2013; Brown & Rogers, 2003; Kheir et al., 2012). Anumber of research projects have empirically verified this observation. In their study
P. Coulthard & M. Fitzgerald (1999) expressed the meaning of prayer and faith as internal coping resources possessed by the child’s parents and organised religion as an institutional resource. This research indicates that sources of support which parents of children with au- tism draw on are first of all their religious beliefs and their prayers; organised religion helps them to a much less considerable degree. N. Tarakeshwar & K. Pargament (2001) high- lighted the fact that parents who bring up disabled children (including those with autism) and wrestle with stress, may apply both positive and negative religious strategies. And in the first case rearing children with autism is interpreted as a kind of vocation and a chance to develop spiritually, deepening the relationship with God and cooperating with Him out of concern for the child’s best interests. In the other one – as being forsaken by God, doubting His mercy or even experiencing a more or less well-deserved punishment sent by a stern Lord. Only the first case can be a source of support, hope and sense.
Research by N. Ekas, T. Whitman & C. Shivers (2009) were devoted to religious beliefs (as an expression of the attitude to God), religious activities (involvement in reli- gious observances) and spirituality (feeling a closeness to and harmony with God) of mothers parenting children with autism. They have shown that religious beliefs and marital quality and religiousness of couples parenting children with autism spirituality are linked with a lowered symptoms of depression and lowered intense pa- rental stress. It is intriguing that respondents more deeply involved in religious practices have experienced more intense parental stress and shown more symptoms of depression. It can result from the fact that either mothers become particularly intensively involved in religious activities when they are in difficult or critical situations or that attending Mass with the child is stressful and/or religious institutions do not support the mothers appropriately. Or maybe it results to a certain degree from the aforesaid negative reli- gious strategy accepted according to the parent’s religious maturity level and putting it into practice but not necessarily by their conscious and rational choice. Other research (Lee et al., 2008) has shown that families of children with autism take part in church services more rarely than those who have healthy children or children with Attention Deficit Disorder/Attention Deficit Hyperactivity Disorder). In general parents avoid such activities (like other outside activities) due to the child’s problem behaviour, the neces- sity of devoting to him or her all their parental attention and their conviction that the outsiders do not understand their child’s behaviour.
As mentioned above, positive religious strategies applied by parents of disabled chil- dren are grounded on a feeling of cooperation (and more widely – a relationship) with God. It involves a certain kind of religiousness. There are many psychological and sociological attempts to characterise this phenomenon, among them a paradigm of an attitude towards God (Hutsebaut, 1980). Conceived personal religiousness worked out by R. Jaworski alludes to this paradigm. While considering conclusions drawn from Catholic theology and psychol- ogy as well as his own psychological research, R. Jaworski (1987/1998; 1989; 1998; 2006) has described two extreme varieties of religiousness: personal and impersonal. “Personal religiousness” means “[…] involving a human being’s relationship with personal God. A hu- man as the person taking part in a religious conversation between two partners involves all his or her “being” in a direct and actual encounter with “You” of the Deity. In their action the humans consider themselves free and creative and aware of their aim and their own Christian dignity. They consciously shape their attitude towards God and feel responsible for it. The Person of God integrates an entire human’s world of values. The essential feature of the rela- tionship between God and humans is mutual dynamic presence and love. And this relation- ship constitutes a central, long-lasting and stable value and doesn’t destroy any receptiveness to new knowledge and experiences” (Jaworski, 1989, page 67). “Impersonal religiousness”, in turn, means “[…] a way of experiencing a relationship between a human being and God who is treated as “a thing” or “an instrument” satisfying a human’s egotistic needs. It most often constitutes a unilateral monologue. Forms of impersonal religiousness are based on em- ulation and bring out superstitious features (magic). Communication with the Deity is sub- jected to objectives and oriented toward attaining values different from God’s. In the relationship with God the human often feels an external compulsion or behaves passively or indifferently. Lacking a sense of responsibility for the relationship exempts him or her from deepening it creatively and seeking new forms to express it. Religion and God become outer, marginal values that are isolated from other spheres of life. For people who treat reli- giousness impersonally it is not a source for finding dignity (self-esteem). Religious practices constitute here an instrument for achieving other goals. And generally they are not oriented towards direct and actual contact with God” (Jaworski, 1989, pages 67, 68).
Jaworski’s concept corresponds to the Roman Catholicism in Polish religiousness. First of all, the contact between a human being and God not only engages the human personally but develops his relationship with God as well. Deity is perceived as the Per- son you can make direct, emotionally close and even intimate contact with. A relation- ship experienced this way enables one who believes in God to meet and start a dialogue with Him. A person’s chief qualities for believing in God are autonomy and respect for Him as well; moreover they feel responsible for their receptiveness and readiness for feeling ties with God in any situation in life. In any situation, therefore in just such a sit- uation that affects parents of children with autism.
At the same time research has suggested that, apart from religiousness, quality in the marital relationship is a significant resource for parents with children with autism. High marital quality involves lower parental stress and a lower number of depression indicators (Kersh et al., 2006). J. Ramisch & E. Onaga (2014) analysed strategies used for maintain- ing and strengthening marriage bonds. They have found that key factors are communica- tion with the spouse and the married couple’s shared (mutual) expectations regarding their marriage as well as – concerning women – spending time with their husbands.
When you consider the aforesaid, while preparing programmes for comprehensive support for parents of children with autism it is worth asking the following question: Is there any relationship between religiousness and the quality of their marriages? Our paper constitutes an initial attempt to answer this question.
Method
Our respondents lived in two provinces in eastern Poland (Podkarpackie and Lubelskie Provinces). We surveyed married couples who had brought up at least one child diag- nosed with autism. We reached them through specialised educational institutions as well as centres and associations rendering therapy services to our respondents’ children. Be- fore we started a poll our pollsters had asked both the management of a given institution and the married couple for permission to conduct the poll. The polls were confidential. After incomplete or incorrectly filled-out questionnaires (several dozen) had been rarital quality and religiousness of couples parenting children with autism rejected, data and information given by 53 married couples (106 persons) bringing up children with autism were qualified for further analyses. The surveyed couples had been married for three to 37 years and the median was 14. Children were between two and 20 years of age, the median was seven years. Twelve couples (22.6% of all respondents) had one child, 27 couples (50.9%) – two, seven couples (13.2%) had three children and an- other seven couples (13.2%) – four.
The following research tools were used:
1. In order to evaluate both the level and type of a married couple’s religiousness the Personal Religiousness Scale (the PRS) explained by R. Jaworski (1989) was employed. The PRS covers instructions and 30 statements. Accuracy of the tool was checked using the retest- ing method; for individual answers to questions and statements it was within the range 0.69
≤ Spearman’s rho ≤ 0.85. Verification of theoretical accuracy was presented in details in R. Jaworski’s works (1989, 1998). The PRS includes four aspects: faith (F) – i.e. strength of a re- lationship with God treated as the Being that gives meaning to a human’s life; morality (M)
– an aspect determining the extent of compliance between moral behaviour and religious beliefs; religious practices (RP) – means the level of involvement with God through prayer, contemplation, broadening knowledge of God; and religious ego (autoidentification, RE) – means how close the human feels to God and a sense of pride in “being a Christian”. The surveyed person was to indicate on a scale of 1 to 7 the degree to which their beliefs comply with the meaning of individual statements. The conviction that the Deity is the Person you can get in touch with is defined as the sum of coefficients (numerical weights) calculated by adding all weights related to answers while considering a key that takes into account the in- dividual statements. The maximum score – 210 points – means highly personal religiousness. The lowest score – 30 points – indicates impersonal religiousness.
2. Well-Matched Couple Questionnaire (the WMCQ-2) by M. Plopa & J. Rostowski was used for evaluating marital satisfaction. It includes the following aspects: intimacy (i.e. close relationship between a married couple, or the belief that both spouses love each oth- er); self-realisation (marriage as a relationship enabling each partner to realise themselves and – in consequence – an important part of satisfying life); resemblance (the extent to which there is unanimity among husband and wife relating to important aims in their married and family life, e.g. leisure, developing their matrimony, family tradition, rearing children, and family life organisation); and disappointment (belief that marriage restricts to a certain degree the partner’s independence and autonomy or that the spouse is trying to renege on and escape from the relationship and does not want to take responsibility for it). A detailed description of psychometric features of the tool: accuracy of the aspects (from 0.80 to 0.90), discriminatory power position (0.38 up to 0.75), and the question- naire’s theoretical correctness were presented in the M. Plopa’s publication (2008).
3. Conjugal Communication Questionnaire (the CCQ) by M. Plopa & M. Kaźmierczak
– this tool serves to examine communication behaviours towards the spouse. The question- naire consists of two forms: first, to appraise one spouses’ behaviour and, second, to appraise the other spouse’s behaviour. Each form contains 30 items, both of which serve to examine three main aspects of conjugal communication: support (appreciating the spouse’s efforts, interest in his or her problems and readiness to solve them jointly); involvement (showing feelings to each other and talking about them, aiming for a compromise and harmony); and depreciation (criticism, unpleasant comments, controlling the spouse and aggression towards him or her). The surveyed person takes a stance on each statement based on a scale of 1 to 5. A detailed description of the tool’s psychometric features: the questionnaire’s accuracy (from
0.77 to 0.93), power of discriminatory position (0.25 up to 0.81), and its theoretical correct- ness were presented in M. Plopa’s publication (2008).
Results
Most respondents declared themselves to be believers of the Roman Catholic faith (fa- thers – 81% and mothers – 86%). Scores obtained are presented in Table 1.
Table 1. Comparison between responses provided by respondents to the following question:
„Are you a believer accepting basic dogmas of the Catholic faith?”
Yes No It’s hard to say
N % N % N %
Mothers of children with autism 46 86.8 6 11.3 1 1.9
Fathers of children with autism 43 81.1 7 13.2 3 5.7
Table 2. Pearson’s correlation coefficients between scores resulting from Well-Matched Couple Questionnaire (the WMCQ-2) and Personal Religiousness Scale (the PRS) among mothers of chil- dren with autism (N=48).
Faith Morality Religious practices Religious ego Total score
Intimacy 0.39** 0.37* 0.46** 0.50** 0.52**
Disappointment −0.44** −0.34* −0.43** −0.38** −0.47**
Resemblance 0.33* 0.34* 0.41** 0.42** 0.43**
Self-realisation 0.30* 0.29* 0.42** 0.47** 0.42**
Total score 0.35* 0.32* 0.49** 0.47** 0.49**
** correlation substantial at a level of 0.01
* correlation substantial at a level of 0.05
Among the mothers all subscales of the PRS correlated with WMCQ-2. The correlation coefficient value fluctuated between 0.286 and 0.525. As regards scores presented in the subscales, strong correlations were found between religious ego and intimacy, religious
marital quality and religiousness of couples parenting children with autism ego and self-realisation, religious practices and intimacy, faith and disappointment (neg- ative correlation), religious practices and disappointment (negative correlation), reli- gious ego and resemblance, and between religious practices and resemblance.
Table 3. Pearson’s correlation coefficients between scores resulting from Well-Matched Couple Questionnaire (the WMCQ-2) and Personal Religiousness Scale (the PRS) among fathers of chil- dren with autism (N=47).
Faith Morality Religious practices Religious ego Total score
Intimacy 0.29 0.29* 0.31* 0.38** 0.38**
Disappointment −0.20 −0.12 −0.20 −0.31* −0.25
Resemblance 0.34* 0.39** 0.30* 0.43** 0.40**
Self-realisation 0.20 0.39** 0.38** 0.38** 0.39**
Total score 0.28 0.36* 0.29* 0.36* 0.40**
** correlation substantial at a level of 0.01
* correlation substantial at a level of 0.05
Among the fathers a number of statistically substantial correlations were found. The value of the correlation coefficient fluctuated from 0.292 to 0.435. The strongest correlations were found between the following subscales: religious ego and resemblance, morality and resemblance, morality and self-realisation, religious ego and intimacy, and religious prac- tices and self-realisation as well as between religious ego and self-realisation.
Table 4. Pearson’s correlation coefficients between scores resulting from Conjugal Communica- tion Questionnaire (the CCQ) and Personal Religiousness Scale (the PRS) among mothers
of children with autism (N=48).
Faith Morality Religious practices Religious ego Total score
Support (appraisal
of own behaviour) 0.29* 0.33* 0.26 0.33* 0.24
Involvement (appraisal
of own behaviour) 0.21 0.20 0.17 0.33* 0.19
Depreciation (appraisal
of own behaviour) −0.04 −0.09 −0.18 −0.15 −0.21
Support (appraisal
of spousal behaviour) 0.31* 0.17 0.32* 0.225 0.35*
Involvement (appraisal
of spousal behaviour) 0.16 0.02 0.22 0.19 0.16
Depreciation (appraisal
of spousal behaviour) −0.15 −0.05 −0.23 −0.14 −0.23
** correlation substantial at a level of 0.01
* correlation substantial at a level of 0.05
Interrelationships of a coefficient exceeding 0.3 related to the following subscales: mo- rality and support (appraising one’s own behaviour), religious ego and support (apprais-
ing one’s own behaviour), religious ego and involvement (appraising one’s own behav- iour), religious practices and support (appraising the spouse’s behaviour) as well as faith and support (appraising the spouse’s behaviour).
Table 5. Pearson’s correlation coefficients between scores resulting from Conjugal Communication Questionnaire (the CCQ) and Personal Religiousness Scale (the PRS) among fathers of children with autism (N=47).
Faith Morality Religious practices Religious ego Total score
Support (appraisal of own
behaviour) 0.39** 0.37* 0.35* 0.43** 0.40**
Involvement (appraisal
of own behaviour) 0.30* 0.28 0.37* 0.29* 0.35*
Depreciation (appraisal
of own behaviour) −0.21 −0.22 −0.24 −0.34* −0.29*
Support (appraisal of spousal behaviour) 0.26 0.25 0.31* 0.37* 0.37*
Involvement (appraisal
of spousal behaviour) 0.14 0.11 0.30* 0.27 0.27
Depreciation (appraisal
of spousal behaviour) −0.19 −0.19 −0.18 −0.30* −0.26
** correlation substantial at a level of 0.01
* correlation substantial at a level of 0.05
Comparatively strongest correlations (not less than 0.37) related to the following sub- scales: religious ego and support (appraising one’s own behaviour), faith and support (appraising one’s own behaviour), religious ego and support (appraising spousal behav- iour), religious practices and involvement (appraising one’s own behaviour) as well as morality and support (appraising one’s own behaviour).
Discussion
1. Results above indicate a relationship between religiousness of parents bringung up children with autism and their marriage quality. Mothers who show a higher level of personal religiousness declare as well that they have a closer and more satisfactory intimacy, resemblance and self-realisation with their husbands and feel relatively less disappointed in their marriages. An analogical relationship can be seen among the sur- veyed fathers, although its statistical significance has not been explicitly determined, perhaps because fathers tend to blame mothers who gave birth to autistic children. The reason for this opinion, in turn, may result not only from natural rights of physiology butregrettably – from a popular stereotyped way of thinking as well, although the fathers may not be fully aware of this fact (Cook, Cusack & Dickens, 2010).
Marita vel of personal religiousness is also explicitly linked with features of conju- gal communication which in turn obviously corresponds to married life quality (e.g. Car- oll et al., 2013). Thus, the women in judging their conjugal communication behaviour are of the opinion that they give their husbands a lot of support, that they are very much involved in communicating with their husbands and do not belittle them. However, though their husbands appreciate such support the statistical significance of involvement and depreciation have not been sufficiently confirmed. Observations regarding the sur- veyed fathers are exactly the same.
To sum up, the higher the extent of the married couple’s personal religiousness, the more satisfactory the quality of their marriage is. The same or even more is in the case when they have to bring up a disabled child.
2. Catholic religiousness says matrimony between a woman and a man is a sacra- mental bond and that’s why it implies some specific consequences; for instance, there is the doctrinal inability to dissolve it. Thus, even for this reason it can be assumed that religiousness may constitute a resource which a married couple can draw from in many fields of their lives. One can imagine that this stability (Call & Heaton, 1997) resulting from the lack of an alternative constitutes unity which imposes, as it were, cooperation on married couples and forces them to act jointly in order to seek solutions when in dif- ficult situations or in facing adversities.
3. Of course a married couple’s (parents’) religiousness cannot be limited to the sacra- mental aspect of matrimony only. Manifesting religiousness can be achieved in varying in- tensities, at various levels of maturity, and in any possible area in an active married life – and we think here about conjoined activities (like caring for and rearing children, taking part in the local community’s social life, concern for housekeeping, prayer, sexual relations, hand- ing down cultural values and traditions from generation to generation, etc.) and the individu- al activity of each spouse (a career, developing passions and interests, forming friendships, etc.). The religiousness – developed and cultivated by husband and wife not only individu- ally but also (and maybe first of all) mutually – can play a significant role, especially in a sit- uation where the couple face the challenge of rearing child with autism.
4. It is worth emphasizing that family religiousness can be an important resource for not only married couples but for their children as well. In their research E. Liu et al. (2014) at- tempted to answer the following question: what is the importance of religion and faith in the life of teenagers and young adults suffering from developmental disorders (including autism) and how do those people perceive their disabilities in the context of their religious faith? They surveyed 20 persons suffering from autism and intellectual disability whose parents were avowed Christians. Importantly, only children answered (in each case to the extent that their disabilities enabled them to give replies). All respondents owned that they prayed, some hinting at their own religious experiences. They positively appraised a religious community as a circle where they didn’t feel different from persons who were good to them. And finally, in the context of faith, most positively perceived themselves and even their disabilities. Their answers lead to an important conclusion: parental religious involvement translates into in- volvement of their children with autism contributing to creating an important circle that can be a resource and support for the whole family.
5. Conclusions presented herein can be of help to many specialists: family thera- pists, social workers and priests supporting parents of children with autism. While work- ing with religious parents who identify themselves as Christians and who bring up chil- dren with autism it is worth – leaving aside many other forms of support – developing personal religiousness, especially in shaping both the religious ego (autoidentification) and a sense of closeness, as well as in feeling that one is cooperating with God.
References
Altiere, M.J., von Kluge, S. (2009). Searching for acceptance: Challenges encountered while raising a child with autism. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 34, 142‒152.
Andreica-Săndică, B., Patca, S., Panaete, A., Andreica, S. (2011). The impact of autism
diagnosis on the family. Acta Medica Transilvanica, 16, 478‒480.
Baxter, A.J., Brugha, T. S., Erskine, H. E., Scheurer, R.W., Vos, T., Scott, J.G. (2015). The epidemiology and global burden of autism spectrum disorders. Psychological Medicine, 45, 601‒613.
Bitsika, V., Sharpley, C., Bell, R. (2013). The Buffering Effect of Resilience upon Stress, Anxiety and Depression in Parents of a Child with an Autism Spectrum Disorder. Journal of Developmental & Physical Disabilities, 25, 533‒543.
Brown, J.R., Rogers, S.J. (2003). Cultural Issues in Autism. In: S. Ozonoff, S.J. Rogers, R. Hendred (ed.), Autism Spectrum Disorders. A Research Review for Practitioners (s. 209‒226). Washington, London: American Psychiatric Publi- shing Inc.
Call, V., Heaton, T. (1997). Religious Influence on Marital Stability. Journal for the
Scientific Study of Religion, 36, 382‒392.
Carroll, S.J., Hill, E.J., Yorgason, J.B., Larson, J.H., Sandberg, J.G. (2013). Couple Communication as a Mediator Between Work–Family Conflict and Marital Satisfaction. Contemporary Family Therapy, 35, 530‒545.
Marital quality and religiousness of couples parenting children with autism
Cook, R.J., Cusack, S., Dickens, B.M. (2010). Unethical female stereotyping in repro- ductive health. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 109, 255‒258.
Coulthard, P., Fitzgerald, M. (1999). In God we trust? Organised religion and personal
beliefs as resources and coping strategies, and their implications for health in parents with a child on the autistic spectrum. Mental Health, Religion & Culture, 2, 19‒33.
Dąbrowska, A., Pisula, E. (2010). Parenting stress and coping styles in mothers and fathers of pre-school children with autism and Down syndrome. Journal of Intel- lectual Disability Research, 54, 266‒280.
Ekas, N.V., Whitman, T.L., Shivers, C. (2009). Religiosity, Spirituality, and Socioemo- tional Functioning in Mothers of Children with Autism Spectrum Disorder.
Journal of Autism and Developmental Disorders, 39, 706‒719.
Harper, A., Dyches, T.T., Harper, J., Roper, S.O., South, M. (2013). Respite Care, Marital Quality, and Stress in Parents of Children with Autism Spectrum Disor- ders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43, 2604‒2616.
Hartley, S.L., Barker, E.T., Seltzer, M.M., Greenberg, J., Bolt, D., Floyd, F., Orsmond,
G. (2010). The Relative Risk and Timing of Divorce in Families of Children With an Autism Spectrum Disorder. Journal of Family Psychology, 24, 449‒457.
Hutsebaut, D. (1980). Belief as lived relations. Psychologica Belgica, 20, 33‒47.
Jaworski, R. (1987/1988). Psychological analysis of personal and impersonal religio- usness. Teological Studies of Częstochowa, 15/16, 239‒257.
Jaworski, R. (1989). Psychological correlates of personal religiousness. Lublin: Publishing House of the Catholic University of Lublin.
Jaworski, R. (1998). Psychological research on personal religiousness. Scientific Booklets of the Catholic University of Lublin, 3‒4, 77‒88.
Jaworski, R. (2006). Typologies of religiousness. In: Basic issues of religion psycholo- gy (p. 271‒285). Kraków: WAM Publisher.
Kersh, J., Hedvat, T.T., Hauser-Cram, P., Warfield, M.E. (2006). The contribution of marital quality to the well-being of parents of children with developmental disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 50, 883‒893.
Kheir, N., Ghoneim, O., Sandridge, O., Hayder, S., Al-Ismail, M., Al-Rawi F. (2012). Concerns and considerations among caregivers of a child with autism in Qatar. BMC Research Notes, 5, 290‒296.
Lee, L., Harrington, R.A., Louie, B.B., Newschaffer, C.J. (2008). Children with Autism: Quality of Life and Parental Concerns. Journal of Autism and Develop- mental Disorders, 38, 1147‒1160.
Liu, E.X., Carter, E.W., Boehm, T.L., Annandale, N.H., Taylor, C.E. (2014). In Their Own Words: The Place of Faith in the Lives of Young People With Autism and Intellectual Disability. Intellectual and Developmental Disabilities, 52, 388‒404.
Maskey, M., Warnell, F., Parr, J.R., Le Couteur, A., McConachie, H. (2013). Emotional and Behavioural Problems in Children with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43, 851‒859.
Benjak, T., Mavrinac, G.V., Simetin, I.P. (2009). Comparative Study on Self-perceived Health of Parents of Children with Autism Spectrum Disorders and Parents of Nondisabled Children in Croatia. Croatian Medical Journal, 50, 403‒409.
Plopa, M. (2008). Matrimomial and family bonds. Research methods. Kraków: Printing House „Impuls”.
Ramisch, J.L., Onaga, E. (2014). Keeping a Sound Marriage: How Couples with Children with Autism Spectrum Disorders Maintain Their Marriages. Journal of Child and Family Studies, 23, 975‒988.
Seymour, M., Wood, C., Giallo, R., Jellett, R. (2013). Fatigue, Stress and Coping in Mothers of Children with an Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism & Developmental Disorders, 43, 1547‒1554.
Siller, M., Morgan, L., Swanson, M. Hotez, E. (2013). Promoting Early Identification of Autism in the Primary Care Setting: Bridging the Gap Between What We Know and What We Do. In: M. Fitzgerald (ed.), Recent Advances in Autism Spectrum Disorders, vol. I (s. 3‒28). InTech.
Shobana, M., Saravanan, C. (2014). Comparative Study on Attitudes and Psychological Problems of Mothers towards Their Children with Developmental Disability. East Asian Archives of Psychiatry, 24, 16‒22.
Shtayermman, O. (2013). Stress and Marital Satisfaction of Parents to Children Dia- gnosed With Autism. Journal of Family Social Work, 16, 243‒259.
Tarakeshwar, N., Pargament, K.I. (2001). Religious Coping in Families of Children with
Autism. Focus on Autism and other Developmental Disabilities, 16, 247‒260.
Zimmerman, A.W. (ed.) (2008). Autism: Current Theories and Evidence. Baltimore,
Maryland: Springer.